Prof. Dr. Nevzat Tarhan’dan Beyni Doğru Kullanmanın İpuçları.

Üstün zekâlı kişilerin genetik olarak var olan temel zekâlarını belli bir alana yoğunlaşarak geliştirebileceklerine vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, gezmek, konuşmak gibi faaliyetlerle sosyal ve duygusal zekânın da geliştirilmesi gerektiğine dikkat çekiyor…

Üsküdar Üniversitesi’nin Kurucu Rektörü Prof. Dr. Nevzat Tarhan, beyni doğru kullanmanın yolunun amaçlı davranım olduğunu belirterek, “ilgi gösterilen alanlarda beyin network oluşturuyor ve sonucunda kişi o alanda zekice davranıyor. Herkesin beyninde deha adacığı oluşturma potansiyeli vardır. Kişi bir konuya önem verip üzerinde çalışırsa o konuda üstün zekâlı olabilir” diyor. Prof. Dr. Nevzat Tarhan, zekâ hakkında tüm bilinmeyenleri ve üniversite olarak zekâ alanında yapacakları önemli projelerin detaylarını bizlerle paylaştı.

 

Zekâ ve yetenek nedir?

Zekânın tek bir tanımı yoktur. Ancak ‘beynin öğrenme gücü’ diye açıklanabilir. Yetenek ise kişinin genetik mirasını becerilerle geliştirmesi sonucu olarak çıkar. Yetenek genetik olarak kişide olsa bile daha da gelişmesi için beceri eklemesi gerekiyor. Bu sebeple yeteneğe gizli potansiyel de diyebiliriz. Zekâ’da da genetik bir çerçeve vardır.

Ancak genetik eğilim daha çok ‘mantıksal zekâ’ dediğimiz sayısal zekâ yani ölçülebilen zekâda olur. Kısacası zekâ ve yetenekte genetik miras önemlidir.

Akıl ve zeka arasındaki fark nedir? Kaç tür zeka bulunuyor?

Zekâ+ tecrübe = akıl’dır. Bir kişi tecrübeyle birlikte zekâsını geliştirirse akıllı davranış gösterebilir. Mantıksal zekâ, duygusal zekâ ve sosyal zekâ olmak üzere 3 tür zekâ var. Ayrıca sporcularda fiziksel zekâ dediğimiz zekâ da vardır.

 

ÜSTÜNLERİN SOSYAL ZEKÂLARI DÜŞÜKTÜR

 

Üstün zekâlı ve üstün yetenekli kişiler zamanla kapasitelerini daha da artırabilirler mi?

Üstün zekâlı kişilerde temel bir zekâ var. Bu var olan temel zekâyı geliştirerek kapasitelerini artırabilirler. Örnek verirsek; beyinde ekilmiş tohumlar var, hangi alanı beslersen o alanda ürün veriyor. Yetenek ve zekâ birleşirse iyi sonuç verir. Dolayısıyla emek ve çaba göstererek ikisi de geliştirilebilir. Ayrıca üstün zekâlılar, her alanda üstün zekâlı değildirler.

Belli bir alanda üstün zekâlıdırlar. Üstün zekâlılar bir konuda derinleşiyorlar. O konuda kimse onlarla yarışamıyor. Beyni doğru kullanmanın yolu amaçlı davranımdır. ilgi gösterilen alanlarda beyin network oluşturuyor ve sonucunda kişi o alanda zekice davranıyor. Herkesin beyninde deha adacığı oluşturma potansiyeli vardır. Kişi bir konuya önem verip üzerinde çalışırsa o konuda üstün zekâlı olabilir. Ancak üstün zekâlı kişilerin beyninde daha fazla deha adacığı oluşturma potansiyeli var ve bu kişilerin genelde matematiksel zekâları sosyal zekâlarına göre daha yüksektir. Bunlar bir buluş gerçekleştirebilir, ancak evliliği yürütemezler.

Üstün zekâlıların eğitimi ile ilgili yapılan bir yanlış da bütün üstün zekâlıları bir alanda toplamak. Üstünleri bir alanda toplarsak sadece matematiksel zekâları gelişir. Sosyal ve duygusal zekâları gelişmez. Bunun sonucunda ileride evlilik ve iş hayatlarında mutsuz bir birey olurlar. Mesela, bir okulda ayrı bir eğitim vermek yerine onlara özel bir sınıf olabilir. Kısacası meslek uyumu, sosyal uyumu ve kişinin kendi iç uyumu olmak üzere 3 alan var. Bu 3 alanda da insanın zekâsını dengeli kullanması lazım. Bilgiyi hayata geçirmek önemli… Zekâyı kullanmazsanız köreliyor. Örneğin; hiperaktif çocuklarda zekâ çok yüksek oluyor, ancak çocuk yaramaz olduğu için zekâsını iyi kullanamıyor.

Belli bir alana yönelik liseler var. Fen lisesi, güzel sanatlar lisesi gibi… Böyle liselerin olması doğru mu?

Çocuğun ilgi alanına göre yönelim yapıldığı için böyle liselerin olmasını yanlış bulmuyorum. Çünkü çocuk ilgi duyduğu alana yönelirse daha mutlu ve başarılı olur.

 

YALNIZLIK ZEKÂYI GERİLETİR

 

Belli bir yaştan sonra zekâ gerileyebilir mi?

Beyin ‘nörotrofik faktör’ diye bir faktör üretiyor. Bunun sonucunda kişi eğer bir konuya açık ise beyin yeni hücre üretebiliyor ve beyinde hücre değişikliği olabiliyor. 0 hücre beyinde ilgi alanına göre yeni bağlantılar kuruyor. Beyin kullanıldıkça açılır. Beyni geliştirmek için okumak ve sosyal temas şart. Zihinsel uyarıya ihtiyacı var beynin. Gezmek, konuşmak gibi faaliyetlerle daha çok gelişiyor. Mesela; sosyal uyaran olmadığı için yalnızlık zekâyı geriletir. Bunun dışında kişide genetik olarak programlanmış Alzheimer hastalığı varsa 45 yaşından sonra o kişinin beyin hücresi ölür ve bu sebeple zekâsı geriler.

 

TEKRAR EDİLEN VE ÖNEM YERİLEN KONU UNUTULMUYOR

 

Üstün zekâlı ve üstün yetenekli bir kişinin beyni nasıl çalışıyor?

Beynin depolandığı alan biliniyor. Ancak beyin bunu nasıl depoluyor, tam olarak bilinemiyor. Beynin depolandığı alan lifsel haritalar aracılığıyla bulunuyor. Beynin lifsel haritaları çıkarılıyor ve bu haritalarda beynin yol haritasına bakılıyor. Genellikle üstün zekâlı çocuklarda yol çoktur. Yol çok olduğu için daha fazla bilgi işlenebilir. Beyinde 6 tane önemli network ağı var. Bu network ağları, 5N 1 K dediğimiz Ne?, Nerede?, Ne zaman?, Nasıl?, Niçin? ve Kim? sorularından oluşuyor. Kişi bir şeyi 6 network ile beynine kaydedebilirse kesinlikle unutmaz. Mesela dil öğrenmek beynin en zor fonksiyonudur. Dolayısıyla beyni en çok zorlayan şeydir. Dil öğrenmek istiyorsak, sık sık tekrar etmemiz lazım. Eğer tekrar edilirse beyin kısa yollar oluşturur. Kısa yollar oluşturduğu için de kolay hatırlar ve o dil öğrenilir. Kısacası önem verilen ve çok tekrar edilen konular beyinde kısa yollar oluşturuyor. Beyne bir şey kaydetmek istiyorsak önce kaydetmek istediğimiz şeyi önemsememiz ve tekrar etmemiz gerekiyor.

 

ZEKÂ TESTLERİ SADECE MANTIKSAL ZEKÂYI ÖLÇER

 

Zekâ testleri ne zaman yapılmalıdır?

3 ve 5 yaş arasında yapılan zekâ testi var. ‘Gelişim Envanteri’ deniyor buna. Bu envanter uygulanarak, çocuk yaşının üstünde mi değil mi öğreniliyor. Ayrıca 5 ve 7 yaş arasında yapılan zekâ testi vardır. Bir de 7 ve 16 yaş arasında yapılan zekâ testi vardır. Dolayısıyla 6 yaşından sonra normal zekâ testleri başlıyor. Bu testler daha çok performans zekâ dediğimiz sağ beyin zekâsını ölçüyor. Sağ beyin zekâsı, bütüncül düşünme, sanat gibi alanlara yöneliktir. Sol beyin zekâsı ise daha çok sözel zekâdır. Sol beyin zekâsı ile analiz, hesaplama, mantık ve muhakeme yeteneği ölçülüyor. Zekâ testleri ile mantıksal zekâ ölçülüyor sadece. Duygusal ve sosyal zekâ ölçülemiyor. Zekâ testleri yapıldıktan sonra tekrar zekâ testi yaptırmak istenirse 6 ay beklemek gerekiyor. Eğer 6 ay geçmeden yeni bir test yapılırsa, test geçersiz olur. Çünkü kişi testi iğrendiği için aynısını yapar ve çoğunun sonucunda zekâsı yüksek çıkar.

 

ÇOCUĞA ÜSTÜN ZEKÂLI OLDUĞU SÖYLENMEMELİ

 

Üstün zekâlı çocuğa sahip aileler nasıl davranmalı?

Üstün zekâlı çocuklara sahip ailelerin en çok yaptığı hata çocuğa üstün zekâlı olduğunu söylemesi… Çünkü üstün zekâlı olduğunu bildiği için çocuk, şımarık davranabiliyor. Kendini diğer çocuklardan üstün görebiliyor. Disiplinsiz davranışlar göstererek, zekâsını daha da artırmak için uğraşamayabiliyor. Dolayısıyla çocuğu ‘sen üstün zekâlısın’ diyerek şımartmamak lazım. Çocuğa anne babalar rehber olmalıdırlar. Çocuğun psikolojik sorunu varsa psikolojik destek de aldırabilirler.

Türkiye’de ne kadar üstün zekâlı çocuk var? Türkiye’de neden Nobel ödüllü bilim adamı çıkmıyor? Türkiye’de dünyadaki ortalamayla aynı, yüzde 3 civarında üstün zekâlı çocuk var. Zaten doğuştan zeki insan topluluğu yok, üstün zekâlı sayısı her toplumda aynı. Türkiye’de Nobel ödüllü bilim adamı çıkmıyorsa bu eğitim sistemimizin kusurudur, çocukların değil! Bunun için gerekli altyapı çalışmaları oluşturulmalı ve çocuklar teşvik edilmeli.

 

Özel yurtlarda kalan öğrenciler belirli günlerde destekleyici kurslara katılabilmektedir.